قلاویز کاری و حدیده کاری

قلاویز کاری و حدیده کاری

الف - قلاویز کاری:
قلاویز ابزاری که به منظور ایجاد رزوۀ داخلی استفاده می ‏شود که در آن یک سوراخ با قطر کمی بیشتر از قطر رزوه در قطعه وجود دارد. این سوراخ ممکن است با مته کاری، سوراخ تراشی یا ریخته گری ایجاد شده باشد. عموماً به منظور ایجاد سوراخ‎های کوچک، قلاویز‎های یکپارچه کاربرد دارند. این قلاویز‎ها در واقع پیچ‎هایی هستند که جهت ایجاد لبه تراش، چهار خیاره در آن ها ایجاد شده است که از فولاد کربن دار یا فولاد ابزار تند بر ساخته شده و خیاره‎های آن ممکن است مستقیم، مارپیچ، حلزونی و یا لبه حلزونی باشند. این ابزار از داخل کار، براده برداری نموده و دندانه‎هایی در محیط داخلی استوانه‎ها ایجاد می‏ کند. پیچ های َروی قلاویز ممتد نیست چرا که در امتداد طولی قلاویزها ۳ یا ۴ شیار به شکل فرم به وسیلۀ ماشین‎های فرز تراشیده شده است. این امر موجب ایجاد دندانه بر روی قلاویز می‏ شود.
دنبالۀ قلاویز‎ها چهار پهلو است و در انتهای برخی قلاویزها یک سوراخ کوچک وجود دارد که اگر کاربر بخواهد از آن جهت قلاویز کردن کارها روی ماشین تراش استفاده کند، این امر تسهیل می ‏شود. انتهای چهار گوش قلاویز، برای قرار گرفتن داخل دسته قلاویز تعبیه شده است. قلاویزها به انواع مختلف تقسیم می ‏شوند که مشخصات هر یک از آن ها به گونه ای است که می ‏توانند به جای یکدیگر استفاده ‏شوند.

قلاویز و اندازۀ پیچ ها:

اصولاً قلاویز‎ها دارای ۲، ۳ یا ۴ شیار هستند که اندازۀ یک سری قلاویز بر حسب اندازۀ پیچ‎های استاندارد شده، در دسترس قرار می گیرند. پیچ‎های ماشینی را نیز بر حسب شماره مشخص می کنند که معمولاً سایز بزرگترین پیچ کمتر یا برابر یک چهارم اینچ قطر است. پیچ‎های شمارشی به صورت پیچ‎های یکنواخت ملی دنده درشت و دنده ریز ساخته می شوند. به عنوان مثال کوچکترین سایز برای این نوع پیچ ها و یا قلاویزها در منبع ۸۰-۰ تعیین گردیده و بزرگترین آن ها در این سیستم ۲۴-۱۲ شده است. لازم به ذکر است که در قسمت اول یعنی ۰-۱۲ شماره پیچ و یا قلاویز و قسمت دوم یعنی ۸۰ و ۲۴ تعداد دنده در یک اینچ، مشخص می ‏شود. پیچ و یا قلاویز سیستم یکنواخت دنده ریز nunf در پیچ های سری شماره های قطر آن ها بین ۰۶/۰ تا ۲۱۶/۰ است.

وجود اختلافات و تغییرات دنده در هر اینچ، در دو سری دنده ریز و دنده درشت امری عادی است. به عنوان نمونه پیچ شماره ۱۲ در سری دنده درشت NC ،۲۴ دنده در یک اینچ دارد اما همین پیچ در سری دنده ریز NF دارای ۲۸ دنده در یک اینچ است که پیچ اولی به صورت ۲۴-۱۲ و پیچ دومی به صورت ۲۸-۱۲ نمایش داده می شود. به واسطۀ این امر می ‏توان پیچ‎های ریز و یا پیچ‎های ماشینی را تعیین و به کار برد که اندازۀ آن ها معمولاً تا یک چهارم است.

انواع قلاویز:

۱- قلاویز دستی:
قلاویزهای دستی از یک سری ۳ تایی تشکیل شده که قلاویز اولی به صورت مخروط ساخته شده و برای شروع کار مورد استفاده قرار می‏ گیرد. به قلاویزهای دستی، قلاویز پیش رو نیز گفته می‏ شود که قلاویز دومی، مخروطی آن به مراتب کمتر از اولی است و وسط آن، قلاویز سومی استوانه ای شکل می‏ باشد. تمام دندانه‎های این نوع قلاویز به طور کامل بوده و بیشتر برای بن بست کردن سوراخ قلاویز، استفاده می ‏شود.
برای شروع قلاویز کاری ابتدا قلاویز شماره ۱ که ۵ یا ۶ دندانه دارد را در سر قلاویز به شکل مخروطی درآورده و نیز سر قلاویز که به صورت پخ می باشد در ابتدای سوراخ قرار می‏ دیم. این مقدار مخروط، عمل قرارگیری و شروع قلاویز را تسهیل می ‏کند که به تدریج دنده‎ها در داخل کار، شکل می گیرند.
اگر بخواهیم قلاویز کاری و دنده‎ها در تمام طول کار انجام شوند، باید از قلاویز سومی قلاویز پس رو استفاده کنیم. سر قلاویز پس رو دارای پخ بوده و می ‏تواند دندانه‎های داخل کار را به صورت کامل تغییر دهد تا در نتیجه پیچ به طور صحیح و دقیق داخل آن بپیچد.

۲- قلاویزهای ماشینی:
این نوع قلاویزها دارای سری دوتایی و یا تکی است و برای بستن به ماشین تراش یا ماشین مته مورد استفاده قرار می‏رگیرند. دنباله قلاویزهای ماشینی به شکل استوانه بلند ساخته شده و در انتهای آن ها چهار گوش و یا دو طرف آن دارای زبانه است.
۳- قلاویزهای مخصوص مهره تراش:
قلاویز‎های مخصوص مهره تراش به شکل تکی ساخته و برای تراش پیچ های داخلی کوتاه که سوراخ آن ها راه بدر است، استفاده می‏ شوند که در یک مرحله عمل پیچ تراشی تکمیل می‏ گردد.
۴- قلاویزهای چپ تراش:
گاهی نیاز است پیچ و مهره، چپ گرد ساخته شود. اگر این نوع پیچ مهره به وسیلۀ حدیده و قلاویز ساخته شوند، باید از حدیدۀ چپ گرد استفاده گردد که دندانه‎ها و اندازه پیچ در هر دو یکی است و اختلاف آن ها در جهت شروع پیچش می ‏باشد. اما اولی به سمت راست و دومی به سمت چپ در گردش است تا مهره محکم شود.

دسته قلاویزها:

به منظور استفاده از قلاویزها با توجه به موقعیت و مکان انجام قلاویز کاری باید از دسته قلاویز استفاده نمود می تواند به شکل T شکل باشد. این نوع دسته قلاویز از یک پیج و مهره ساخته شده و مهرۀ آن دارای شکاف هایی است که از طریق آن فک‎ها می‎توانند به هم نزدیک و یا از هم دور شوند. به واسطۀ این نوع دسته، قلاویزها تا اندازۀ مشخصی مقاوم می‏ شوند و می‏ توانند به راحتی عمل قلاویز کاری را بر عهده بگیرد. توصیه می ‏شود در زمان کار با قلاویز، گرد و خاک و گریس را از محیط خارج کرده و نیز پیچ و مهرۀ آن را روغن کاری نمایید. برای قلاویز کاری در فضای باز، می ‏توان از یک دسته قلاویز دو طرفه و یا دسته قلاویز T شکل استفاده کرد.

دستگاه قلاویز زنی به وسیلۀ ماشین مته:

دستگاه قلاویز زنی به وسیلۀ ماشین مته شامل دنبالۀ مخروطی است که داخل محور اصلی مته به طور اتوماتیک محکم می شود چرا که دنبالۀ آن به صورت مخروط مُرس است. محور اصلی قلاویزگیر از یک استوانه تو خالی تشکیل شده که قلاویز داخل آن قرار داده شده و از بیرون به وسیلۀ پیچ بیرون محکم می گردد و سپس دستگاه را در داخل محور اصلی محکم کرده و قلاویز را نسبت به کار تنظیم می‏ کنیم. سرعت محور اصلی باید بر روی دور کم قرار بگیرد.

انتخاب مته برای قلاویز کاری:

انتخاب صحیح مته از نظر اندازه، اهمیت زیادی دارد چرا که قبل از شروع قلاویز کردن، باید قطعۀ مورد نظر سوراخ گردد. قطر سوراخ باید کمتر از قطر قلاویز باشد. در صورتی که قطر سوراخ کوچک باشد، قلاویز در داخل کارگیر کرده و ممکن است آسیب ببیند. چنان چه سایز سوراخ نسبتاً بزرگ باشد، دندانه‎های پیچ در داخل کار کامل نشده و در نتیجه پیچ و مهره بسیار لق می‏ شوند. در زمان قلاویز کاری باید برای انتخاب مته به جدول منبع مراجعه کرده و متۀ مورد نظر را انتخاب کرد. در غیر این صورت متۀ مورد نظر یا کوچک یا بزرگ می‏ شود که مشکلات فوق الذکر رخ می‏ دهد.

روغن کاری:

در حین قلاویزکاری، باید فلزات آهنی و غیر آهنی و یا انواع فولاد، روغن کاری شوند. این کار علاوه بر بالا رفتن سرعت کار، طول عمر قطعات را نیز افزایش می‏ دهد. در صورتی که روغن کاری انجام نشود، قلاویز در کار گرم شده و باعث شکستن آن می‏ شود.

روش قلاویز کاری:

برای روش قلاویز کاری ابتدا کار را به گیرۀ رومیزی محکم ببندید و سعی کنید قطعۀ کار کاملاً به صورت عمودی قرار گیرد. بعد از بستن کار به طور صحیح در داخل گیره قلاویز شمارۀ ۱ را انتخاب کرده و انتهای چهارگوش آن را داخل دسته قلاویز قرار داده و سپس آن را محکم کنید.
در قلاویزهای کوچک از دسته قلاویز به شکل T فشنگی استفاده می‏ شود در حالی که در قلاویز‎های بزرگ، دسته قلاویز متغیر است. که توصیه می‏ شود در زمان کار با هر دو نوع قلاویز، دستۀ قلاویز را به طور محکم در دست راست بگیرید و سر قلاویز را روی سوراخ قطعۀ کار به طور عمود قرار دهید. سپس قلاویز را یک دور کامل چرخانده و با فشار پیوسته و یکنواخت، به سمت پایین قلاویز هدایت کنید. با توقف این عمل می‏ توانید قلاویز را مشاهده کنید که به شکل عمود بر سطح کار وارد شده باشد. در صورتی که قلاویز عمود بر کار و مستقیم باشد، دستۀ قلاویز را محکم و مستقیم گرفته و منظم و یک نواخت آن را یک دور دیگر حرکت دهید. حال اگر قلاویز نسبت به کار عمود نیست، باید آن را از کار خارج کرده و مجدداً آن را در کار تنظیم نمایید به طوری که به شکل مستقیم قرار بگیرد.

خارج نمودن قلاویز شکسته از کار:

گاهی در اثر کوچک بودن قطر سوراخ برای قلاویز کاری، ممکن است قلاویز در کار گیر کند و در اثر بی احتیاطی بشکند چرا که که قلاویز‎ها ظریف بوده و استقامت زیادی ندارند. در این صورت باید قلاویز شکسته را به وسیلۀ قلاویز کش از کار خارج کرده و یا به وسیلۀ چکش و قلم دم باریک این عمل را انجام دهید. هم چنین می ‏توان به وسیلۀ سوزن خط کش مغناطیس هم این کار را انجام داد.

تیز کردن قلاویزها:

قلاویز در اثر کار مداوم ممکن است کند شده و به سادگی دچار صدمه شود. در این صورت باید قلاویز را بررسی نمایید و اگر لبه‎های برش قلاویز تیز نباشد، آن را با انبر برگردانده و قلاویز دیگری را جایگزین کنید. هم چنین می‏ توانید آن را مجددا تیز تیز کرده و استفاده نمایید. لبه‎های، برش قلاویز به وسیلۀ سنگ ابزار تیز کنی تیز می ‏شوند. در زمان تیز کردن قلاویز، دقت شود که لبۀ دندانه به طور کامل تیز شود. تمام لبه‎های برش باید به طور شده و ارتفاع آن ها یکی باشد. در صورتی که تمام لبه‎ها ارتفاع یکسان نداشته باشند، باید بعضی از دندانه‎های براده را برداشته و آن ها را یکسان کرد.

ب - حدیده کاری:
حدیده ابزاری است که هم چون مهره دارای رزوه می باشد و از آن به عنوان دندانۀ روی سطح خارجی استوانه ها استفاده می شود. در زمان کار با این ابزار، آن را بر روی قطعۀ مورد نظر حرکت می دهند. با پیش رفتن حدیده، پیچ به وسیلۀ دندانه های حدیده تراشیده می شود. ساختار حدیده نیز هم چون سایر ابزارهای صنعتی دارای انواع مختلفی می باشد.

انواع حدیده:

۱- حدیدۀ ثابت:
ساختار حدیدۀ ثابت از یک قطعه مکعب مستطیل ساخته شده که با فولاد سخت آب کاری شده است. داخل این ابزار به شکل مهره؛ دنده زده و لبۀ برش آن توسط شیارهایی ایجاد شده است. حدیده عموماً برای قطعات کوچک مورد استفاده قرار می گیرد. حدیدهای ثابت قابل تیز شدن نیستند اما می توان آن ها را روی کار به سادگی مرکز کرد و با یک مرتبه حدیده کردن، پیچ را کامل نمود. از آن جا که قطر حدیده های ثابت دستی از یک دوم اینچ بیشتر نیست، لذا برای حدیده کردن قطعات بزرگ با حدیدۀ ثابت، به نیروی زیادی نیاز است.
۲- حدیده های شکافدار یا نوع متغیر:
عمل حدیده کردن برای برخی قطعات در یک مرحله قابل انجام نیست. به ویژه زمانی که پیچ دنده درشت و یا ارتفاع دندانه ها زیاد باشد. حدیده در یک مرتبه عمل پیچ تراشی را کامل نمی کند. در صورتی که بخواهیم عمل پیچ تراشی را در یک مرحله با بار زیاد انجام دهیم، امکان شکستن یا برز کردن پیچ بیشتر می شود. به همین دلیل در این مواقع می توان از حدیده های شکافدار حدیدۀ متغیر استفاده نمود که به وسیلۀ شیار آن می توان قطر حدیده را زیاد یا کم کرد.
حدیده های شکافدار را می توان به آسانی تیز کرد. هم چنین در مراحل مختلف می توان پیچ را به طور ساده تراشید. در زمان استفاده از این نوع حدیده، آن را داخل دسته حدیده که فضای مخصوصی در آن تعبیه شده است، قرار می دهند و سپس از طرفین دسته به وسیلۀ پیچ های مخصوص آن را محکم می کنند.
۳- حدیدۀ گرد متغیر شکافدار:
برای برخی دسته حدیده ها یک راهنما وجود دارد که موجب می شود تا ساختار حدیده روی میله ای که باید حدیده شود کاملاً عمود قرار بگیرد. روی حدیده های متغیر یک شیار وجود دارد که می توان آن را به وسیلۀ پیچی از خارج دسته تنظیم نمود و سایز قطر حدیده را کوچک و بزرگ کرد تا متناسب با اندازه دلخواه شود. اگر قطر میله بزرگ شود، ابتدا پیچ طرفین را باز کرده و قطر حدیده را بزرگتر می کنیم تا میله را پیچ بزنیم. چنان چه پیچ کامل نشود مجدداً پیچ های طرفین را محکم کرده و عمل حدیده زنی را ادامه می دهیم تا پیچ کامل گردد.
۴- حدیده های دو پارچه:
حدیده های دو پارچه از دو قطعه جداگانه تشکیل شده که می توان آن ها را داخل حدیده و روی دسته حدیده قرار دارد. به وسیلۀ پیچی که در یک طرف دسته حدیده است، می توان پارچه ها را به یکدیگر نزدیک و یا از هم دور کرد.
۵- حدیده های چپ گرد:
در بعضی مواقع، بسته به نیاز کاربر باید پیچ ها بشکل چپ گرد ساخته شوند. اگر بخواهیم این پیچ را به وسیلۀ حدیده بسازیم، باید از حدیدۀ چپ گرد چپ تراش استفاده کنیم. عموماً بر روی حدیده، حرف L که مشخص کنندۀ چپ گردی حدیده است، حک می شود.

سایز حدیده ها:

برای استفاده از حدیده ها بدون این که آن ها را اندازه گیری و یا با شابلن شناسایی کنند، روی پارچه حدیده ها اندازۀ قطر پیچ مورد لزوم و تعداد دنده در یک پیچ و یا شماری پیچ روی آن ها همانند برای مهره ها شماره هایی درج می گردد.

نحوۀ حدیده کردن:

مراحل انجام حدیده کاری با دست انجام می شود. بدین صورت که ابتدا قطعۀ مورد نظر را به طور عمود در گیره محکم بسته و سپس حدیدۀ مناسبی برای پیچ مورد نظر با توجه به مشخصات پیچ داده شده است انتخاب می کنیم و حدیده را داخل دسته حدیده قرار داده، آن را محکم می نماییم. بعد از این مرحله، مقداری روغن روی قسمت مخروطی آن ریخته و حدیده را از طرف مخروطی، به طور عمودی روی قطعه قرار داده و آهسته حدیده را می چرخانیم تا این که در کار جا بگیرد. بعد از این که چند چرخش صورت گرفت، عمل را متوقف کرده و به حدیده نگاه می کنیم. اگر حدیده روی کار عمود باشد، آن را برای عمق معینی تنظیم کرده و این عمل را تکرار می کنیم. ضمن این که در میانۀ کار باید حدیده را به عقب برگردانده به چپ گردش داده تا براده های شکسته از شیار حدیده خارج گردد.

در زمان حدیده کاری، توصیه می شود که از روغن مخصوص این کار استفاده شود مگر در مواقعی که لازم است چدن را حدیده کرد. از سوی دیگر بعضی از دسته حدیده ها در جهت هدایت حدیده یک خط مستقیم دارند که با محور پیچ موازی است. برخی حدیده ها بدون راهنما هستند که حدیده کاری باید با دقت و مهارت زیاد به طور عمودی صورت بگیرد. ممکن است در زمان حدیده کاری، در یک میله دندانه های پیچ زیاد عمیق شده و در طرف مقابل آن دندانه ها دارای عمق کمتری باشند، که باید تنظیم شوند.

تراشیدن پیچ روی لوله ها:

سر و ته دندانه های یک قطعه لولۀ پیچ شده، قدری گِرد هستند و قسمت پیچ شدۀ لوله به صورتی مخروطی می باشد که مقدار شیب آن سه چهارم اینچ در هر فوت است. جهت ساختن پیچ روی لوله، باید از حدیده های لوله استفاده کرد. چنان چه حدیده کوچک باشد، باید آن را در جای حدیده که روی دسته؛ تهیه شده است، قرار داد. حدیده گیر، رنگی بوده که می توان آن را روی لوله به شکل عمودی قرار داد. از کج شدن پیچ روی لوله نسبت به محور خود جلوگیری می کند.

روغن کاری:

به منظور جلوگیری از شکستن و یا هرز شدن پیچ حدیده ضمن پیچ بری باید ضمن عمل، روغن کاری صورت بگیرد. نکته ای که باید به آن توجه داشت، استفاده از روغن های مخصوص برای آلیاژهای متفاوت است. زمانی که فولاد حدیده می شود، باید از روغن خوک استفاده شود تا فلز رطوبت دریافت کند. مقداری روغن ضمن عملیات، از حدیده پیچ هدر می رود. گاهی برای این که روغن بسیار مناسبی برای روغن کاری استفاده شود، می توان از مخلوط سفید آب و روغن برش استفاده نمود.

حدیده و قلاویز میلیمتری:

ساختار حدیده شباهت زیادی به حدیده و قلاویز های اینچی دارد با این تفاوت که اندازه ها بر حسب میلیمتر است. در حدیده و قلاویزهای میلیمتری نیز دنده درشت و دنده ریز وجود داشته و علاوه بر آن، یک پیچ چپ و راست دارد که علامت هر یک روی حدیده و قلاویز نوشته شده و به صورت یکسان عمل می کند. مشخصات بر روی حدیده و قلاویزهای اینچی نوشته شده است. برای مثال پیچ و مهرۀ بیست در دو M که M علامت میلیمتر و ۲۰ قطر خارجی پیچ و یا مهره و ۲ گام دندانه ها است.

رزوه تراشی با حدیده:

رزوه های مستقیم و مخروطی خارجی تا قطر حدود یک و یک، دوم اینچ ۳۷ سانتی متر را می توان توسط حدیده های مخصوص با سرعت تراشید. اساساً این حدیده ها شبیه به مهره های سخت شده هستند که چند شیار طولی در آن ها ایجاد شده است. در محل تقاطع حدیده، هر شیار با رزوه یک لبه برنده تشکیل شده است. لبه های برنده یک سر حدیده قدری پخ شده اند. این کار به به شروع درگیری حدیده و قطعه کار کمک کند و چند رزوه دیگر به عمق کامل تراشیده نمی شوند. حدیده های رزوه کاری از نوع فولاد ابزار تندبُر یا فولاد کربن دار ساخته می شوند.

حدیده رزوه کاری یکپارچه:

حدیدۀ یکپارچه استفاده زیادی در صنعت ندارند چرا که قابلیت جبران فرسایش آن در اثر کار از بین رفته است. نوع یکپارچۀ بریده شده را می توان به وسیلۀ پیچ در محدودۀ کوچکی تنظیم نمود و پیچ فرسایش حدیده را جبران و با رزوه منطبق ساخت. این نوع حدیده ها معمولاً در یک دسته بسته و سپس با دست چرخ داده می شود. هنگام استفاده از آن ها باید از نوعی مادۀ روان ساز استفاده نمود تا رزوه ها نرم تر شوند و در عین حال، عمر حدیده افزایش یابد.

سرحدیده های بازشو:

حدیده های یکپارچه فقط با پیچیدن از روی قطعه کار باز می شوند. از این رو در ماشین های تولیدی سریع، قابلیت بالایی ندارند و برای تراش رزوه های خارجی به وسیلۀ ماشین گردت راش با ابزارگاه چرخان، ماشین پیچ تراشی و ماشین های رزوه کاری مخصوصی از سرحدیده های باز شو استفاده می شود.
سه نوع سرحدیده بازشو وجود دارند که هر کدام دارای چند دسته ابزار چند لبه هستند. این لبه ها را می توان برای تیز کردن یا تغییر اندازه رزوه از روی سر حدیده باز کرد. به این ترتیب می توان یک سر حدیده را برای چند اندازه رزوه به کار برد. ابزار های تراش در جهت شعاعی یا در جهت مماس بر قطعه نصب می شوند که سطح تماس لبه های برنده با قطعه کمتر می شود و اصطکاک مالشی تنزل می یابد.
در یک نوع سرحدیده لبه های برنده دایره ای شکل بوده که جهت ایجاد لبه های تیز، قسمتی از دایره برداشته شده است. فرایند خارج شدن لبه های تراش از درگیری با قطعه کار در سر حدیده های مختلف، متفاوت می باشد اما پس از ایجاد رزوه به طول مورد نظر، سرحدیده باز می گردد. در سر حدیده هایی که بر روی ماشین گرد تراش با ابزار گاه چرخان بسته می شوند، پیش از شروع رزوه کاری لبه های تراش را با یک اهرم دستی در وضعیت بسته تنظیم می کنند.
سر حدیده های بازشو که در ماشین های پیچ تراشی و ماشین های رزوه کاری خودکار استفاده می شوند و به مکانیزم خلاص کننده ای مجهز هستند، در شروع هر دوره، کار لبه های تراش را به طور خودکار بسته می شود. ساختار حدیده گِرد شکاف‏دار قطعه ‏ای به شکل دایره بوده که در امتداد یکی از شیاره‏ ها دارای شکاف است که جهت تنظیم دقیق، با استفاده از ۳ پیچ تنظیم تعبیه شده در دسته ‏حدیده ایجاد شده است. حدیده ۲/۵ از دو قطعه آزاد تشکیل می ‏شود که در دستۀ‏ حدیده قرار می ‏گیرند. پیچ کوچکی برای تنظیم روی دستۀ ‏حدیده قرار گرفته است. حدیدۀمهره‏ ای؛ دارای ساختار ۶ گوشه ای بوده که رزوه جدید ایجاد نمی‏ کند، بلکه کار آن « ترمیم » رزوه ‏های آسیب دیده است.

مقالات

لینک های خبری

نمایندگی ها

لینک های خارجی