NANOKOOD TAFTANSHIMI
كشاورزي دقيق كمك مي‌كند كه بتوان با كمترين ورودي، بيشترين خروجي از عملكرد محصولات را به دست آورد كه اين هدف با بررسي متغيرهاي محيطي و عملكردهاي هدفمند قابل دست يابي است. در كشاورزي دقيق با استفاده از رايانه‌ها، سيستم‌هاي ماهواره‌اي مكان‌ياب جهاني GPS و دستگاه‌هاي حسگر كنترل از راه دور، مي‌توان در مورد كيفيت رشد محصولات كشاورزي، تشخيص دقيق طبيعت منطقه و مشكلات آن، تصميم صحيح گرفت. همچنين مي‌توان به گونه‌اي عمل كرد كه اين كار علاوه بر كاهش هزينه، به كاهش ضايعات كشاورزي كمك كرده، آلودگي محيط زيست را به حداقل برساند. كاهش ضايعات و افزايش ماندگاري محصولات كشاورزي و غذايي باعث ميشود تا در زمان بروز حوادث امنيت غذايي را تا حد قابل قبولي حفظ شود. حسگرهاي كوچك و سيستم‌هاي كنترل و پايش كه با كمك فناوري نانو ساخته شده‌اند، مي‌توانند تأثير مهمي بر اين شيوه جديد كشاورزي داشته باشند. در كشورهاي در حال توسعه تلاش ميشود تا فراورده‌هايي مقاوم در برابر آفات و خشكسالي پرورش داده شود تا برداشت محصول به بالاترين ميزان خود برسد و صنايع غذايي در راستاي ارائه مواد خوراكي تازه‌تر و سالم‌تر حركت مي‌كند. در اين مقاله به برخي از كاربردهاي فناوري نانو در علوم كشاورزي و كشاورزي دقيق اشاره شده است.
مقدمه
ورود نسل اول فناوري ها به عرصه ي كشاورزي، در چند دههي گذشته منجر به وقوع انقلاب سبز و گذر از كشاورزي سنتي به كشاورزي صنعتي گرديد. در اين دوره افزايش چشمگيري در كيفيت و كميت محصولات كشاورزي صورت گرفت كه البته در كنار آن استفاده ي بي رويه از منابع مشكلاتي را نيز در پي داشت،اكنون با گذشت سالها از وقوع انقلاب سبز و كاهش مجدد نسبت رشد توليدات كشاورزي به جمعيت جهان، لزوم به كارگيري فناوري هاي جديد در صنعت كشاورزي بيش از هر زمان ديگري آشكار است ستاري نجف آبادي و همكاران، 1389.
كشاورزي دقيق
كشاورزي دقيق، چشم اندازي از كشاورزي آينده است كه ماهواره ها، حسگرها sensors، نقشه ها و داده ها ي حاصل از دور سنجيRemote sensing را به كمك كشاورز آورده و دقت عمل او را بالا تر مي برد، البته ايده اصلي كشاورزي دقيق در سال 1920 قوت گرفت ولي در حدود سال 1990 جنبه ي واقعي بيشتري پيدا كرد cook et al, 2000.
كشاورزي دقيق به روشي از مديريت محصول اطلاق مي گردد كه بوسيله ي آن، واحدهاي مختلف از يك زمين زراعي با سطوح مختلفي از نهاده ها مديريت مي شود كه اين مديريت بستگي به پتانسيل عملكرد محصول در منطقه ي مورد نظر دارد، فوايد انجام اين روش از كشاورزي عبارت است از
1- هزينه ي توليد محصول در منطقه ي مورد نظر كاهش يابد.
2- خطر آلودگي زيست محيطي به واسطه ي استفاده ي بهينه از كودها و مواد شيميايي به حداقل مي رسد.
كشاورزي دقيق يك سيستم مديريت كشاورزي تكامل يافته است كه شامل تعداد زيادي تكنولوژي مي باشد،اين ابزارهاي تكنولوژي، اغلب شامل سيستم موقعيت ياب جهاني، سيستم اطلاعات جغرافيايي، سيستم سنجش و كنترل بازده، تكنولوژي پخش متغير و سنجش از راه دوردورسنجي است.
كشاورزي دقيق ايده اي در سيستم زراعي مي باشد كه شامل توسعه‌ي سيستم فني مديريت با محوريت دانش و با هدف اصلي بهينه سازي سود مي باشد. سيستم مديريتي مذكور همان ايده ي مديريت جزء به جزء مزرعه بوده و به بيان ديگر توانايي لازم جهت مديريت هر يك از عمليات زراعي در مكان خاص خود در سطح مزرعه مي باشد به شرطي كه از نظر فني و اقتصادي سودمند و با صرفه باشد. اين سيستم شامل توانايي تغيير يا تعديل در ميزان بكاربردن نهاده ها و ورودي ها و عملياتي چون عمليات شخم، مقدار بذر، مبارزه با علف هرز، كنترل آفات و بيماريها، عمليات كاشت و آبياري مي باشدpierce et al, 1999.
شكل 1 مراحل اساسي در كشاورزي دقيق نيكبخت، 1384
هدف كشاورزي دقيق، جمع آوري و پردازش داده هاي مرتبط با تنوع ويژگي هاي خاك و شرايط متغير توليد محصول، جهت افزايش بهره وري از نهاده هاي مصرفي در واحدهاي كوچكي از زمين زراعي است، جهت دستيابي به حداكثر راندمان، اختلافات موجود در زمين زراعي بايستي مورد توجه قرار گيرند. paper et al, 1990. يكي از نقش‌هاي اصلي ابزارهاي مبتني بر فناوري‌نانو، افزايش استفاده از حسگرهاي خودكاري است كه براي كنترل بلادرنگ به دستگاه‌هاي GPS متصل مي‌شوند. اين نانوحسگرها مي‌توانند در سراسر كشتزار پخش شده و شرايط خاك و رويش محصول را كنترل و تنظيم كنند. در حال حاضر از حسگرهاي بي‌سيم در بخش‌هاي خاصي از آمريكا و استراليا استفاده ميشود. استفاده از اين نوع شبكه‌هاي بي سيم تنها به مزارع مربوط نمي‌شود، به عنوان مثال مجله Forbes گزارش داده است كه شركتHoneywell شركت تحقيق و توسعه فناوري براي كنترل فروشگاه‌هاي مواد خوراكي در مينسوتا نانوحسگرهايي را به كار گرفته است. استفاده از اين فناوري، مغازه‌داران را قادر به تشخيص مواد غذايي تاريخ گذشته مي‌كند. پيش‌بيني ميشود بازار جهاني حسگرهاي بي سيم تا سال 2012 به ده ميليارد دلار برسد. اجتماع فناوري‌هاي نانو و بيو در حسگرها، ابزاري را خواهد ساخت كه قادر به عكس العمل سريع در مقابل تغييرات محيطي باشد. به عنوان مثال، با به كارگيري نانولوله‌ها يا نانوحامل‌ها مي‌توان نانوحسگرهايي ساخت كه آنقدر كوچك هستند كه مي‌توانند اندازه يك پروتئين و يا حتي مولكول‌هاي كوچك‌تر را محاسبه كنند يا مي‌توان نانو سطوح يا نانو ذره‌هايي ساخت كه قادرند در مقابل آلوده‌كننده‌هايي مثل باكتري‌ها، سيگنال الكتريكي و شيميايي توليد كنند. ديگر نانوحسگرها با واكنش‌هاي آنزيمي يا به كمك درخت‌سان‌هايي كه به مواد شيميايي و پروتئين‌هاي هدف متصل مي‌شوند، كار مي‌كنند. با به‌كارگيري حسگرهاي هوشمند در اين شيوه كشاوزي، مي‌توان ميزان توليد را بالا برده، به كشاورزان در تصميم گيري بهتر كمك كردkuzma, 2006.
فناوري نانو به عنوان يك فناوري بين رشته اي و پيشتاز، رفع مشكلات و كمبود ها در بسياري از عرصه هاي علمي و صنعتي، به خوبي جايگاه خود را در علوم كشاورزي و صنايع وابسته آن به اثبات رسانيده است. فناوري نانو كاربردهاي وسيعي در همه مراحل توليد، فرآوري، نگهداري، بسته بندي و انتقال توليدات كشاورزي دارد scott, 2003.
فناوري‌نانو با كمك ابزارهاي جديد، توانايي دگرگون سازي صنايع غذايي و كشاورزي را دارد و مي‌تواند از اين ابزارها براي تشخيص رفتارهاي مولكولي بيماريها، كشف سريع بيماري و افزايش توانايي گياهان براي جذب مواد غذايي استفاده كند. همچنين در صنايع كشاورزي مي‌توان از حسگرها و سيستم‌هاي رسانش هوشمند براي مبارزه با ويروس‌ها و پاتوژن‌هاي محصولات كشاورزي بهره جست. در آينده نزديك با بهره‌گيري از كاتاليست‌هاي نانوساختار، افزايش كارايي آفت‌كش‌ها و علف‌كش‌ها، امكان كاهش حجم استفاده از اين مواد را خواهيم داشت آردين، 1385.
سيستم‌هاي رسانش هوشمند
در آينده مي‌توان براي هوشمند كردن كشاورزي، از ابزارهاي نانو مقياس استفاده كرد. براي مثال اين ابزارها مي‌توانند در بحث سلامت گياه و تشخيص زودهنگام بيماري حتي پيش از رؤيت كشاورز مورد استفاده قرار گيرند. شايد اين ابزارها روزي قادر به واكنش صحيح در شرايط متفاوت بوده و عملكرد درماني مناسبي ارائه دهند. اين دسته از ابزارها مي‌توانند در شرايطي كنترل شده، مواد شيميايي را به بافت مورد نظر برسانند؛ درست به همان روشي كه نانولوله‌ها در رسانش داروها در بدن انسان عمل مي‌كنند. پيشرفت نانوداروها موجب ميشود بتوانيم با دقتي بالا با انواع بيماري‌هاي حيوانات از قبيل سرطان مقابله كنيم و با رسانش هدفمند به بافت‌هاي مشخص، موفقيت را تا حد زيادي افزايش دهيم جهانشاهي، 1383.
استفاده از فناوري نانو در بخش ماشين آلات كشاورزي با مقاومت ادوات در مقابل سائيدگي، خوردگي و گرد و غبار باعث افزايش عمر مفيد آنها مي شود، صرف بي رويه آفت كش ها، محصولات كشاورزي را به منبع ذخيره سم تبديل مي كند، استفاده از داروهاي هوشمند در ابعاد نانو، مي تواند راه حل مناسبي باشد. اين داروها كه قابليت حركت در گياه را دارند، در بسته هايي كه حاوي نشاني خاص هستند قرار مي گيرند، مولكول هاي موجود در بسته ها باعث مي شود كه داروها فقط به ميزان لازم و به بخشي از گياه كه مورد حمله عامل بيماري يا آفت قرار گرفته است تحويل داده شود. دقت در رديابي بافت هدف و ميزان اندك اما موثر دارو باعث استفاده حداقل از سموم در كشاورزي و استفاده از نانو حسگرهاي زيستي در سيستم هاي غذايي مي شود كه درصورت شروع فساد مواد غذايي مي توانند هشدار دهند، استفاده از نانو فلزات براي انتقال ژن به گياهان و جانوران، شناسايي و دفع حشرات، آفات و بيماري هاي گياهي و دامي و افزايش راندمان توليد و استفاده گندزدايي آب و هوا برخي از كاربردهاي اين فناوري است. همچنين بررسي مكانيسم مقاومت و افزايش مقاومت گياه به بيماري هاي گياهي و چگونگي خاموش شدن ژن ها و استفاده از نانو فناوري براي تنظيم روابط گياه با ميكروارگانيزم هاي محيطي و طولاني كردن عمر ادوات كشاورزي از ساير كاربردهاي اين فناوري است Dobermannet al, 2004.
به‌كارگيري فناوري‌نانو در صنعت كشاورزي
تحقيقات دانشگاه Lehigh آمريكا نشان مي‌دهد كه نانو پودرها مي‌توانند به عنوان ابزاري مناسب براي پاكسازي خاك‌هاي آلوده و آبهاي زيرزميني مورد استفاده واقع شوند. شايد مشكل هزار ميليارد دلاري آبهاي زيرزميني آمريكا كه داراي 150 هزار مخزن زيرزميني اين منابع در منطقه ممنوعه‌اي واقع شده‌اند كه داراي ضايعات خطرناك است و تعداد زياد گورستان‌هاي زباله، معدن‌هاي ممنوعه و مناطق صنعتي است، با كمك اين نانوذرات حل شود. نانوذرات آهن موجب اكسيده و درهم شكستگي تركيبات آلوده كننده - مانند تري‌كلرواتن، تتراكلريد كربن، ديوكسين‌ها و PCBها شده و آنها رابه تركيبات كربني با درجه سميت بسيار پايين‌تر تبديل مي‌كند. تحقيقات ديگري در مركز فناوري نانوبيولوژيكي و زيست محيطي CBEN نشان داده است كه ذرات نانومقياس اكسيد آهن در پاكسازي آبهاي زيرزميني از آرسنيك چيزي كه بر آب مصرفي بسياري از كشورهاي در حال توسعه تأثير دارد و براي آن راه حلي كاراتر از اين وجود ندارد مؤثر هستند. Peterson, 2002.
حسگرهاي هوشمند و سيستم‌هاي حمل هوشمند كه توسط فناوري نانو بدست‌آمده‌اند، ابزارهاي توانمندي براي رديابي و مبارزه با عوامل بيمارگر دامي و گياهي مي‌باشند Scott and Chen, 2003. كريستال‌هاي ساخته‌شده به ابعاد نانو، از ديگر دستاوردهاي فناوري نانو محسوب مي‌شوند كه كارايي آفت‌كش‌ها را افزايش داده و منجر به كاربرد مقادير دزهاي كمتر اين تركيبات خطرناك براي محيط زيست و كاهش مصرف آفتكش ها مي‌گردند.
اخيرا حسگرهايي طراحي و ساخته شده‌اند كه در نواحي مختلف ماشين‌آلات كشاورزي مستقر شده و اطلاعات مربوط به نحوة كاركرد قطعات مختلف ماشين را به يك سامانة مركزي در داخل ماشين ارسال مي‌نمايند. بدين ترتيب قبل از بروز و پيشرفت تخريب، مي‌توان از آن پيش‌گيري نموده و با هزينه‌هاي كم، تنظيم‌ها و تعميرات لازم را انجام داد. در ماشين‌آلات و ادوات كشاورزي هوشمند نسل جديد، انجام عمليات سم‌پاشي و كنترل رديف‌هاي تيمار شده و نشده، تعيين دقيق مسير حركت ماشين‌آلات سم‌پاش، هدايت و تنظيم ماشين‌آلات مربوط به تهيه و آماده‌سازي بستر كشت، تنظيم صحيح دستگاه‌هاي سم‌پاش، كود‌پاش، بذركار و نشاكار و نيز هدايت و تنظيم دقيق ادوات برداشت محصول، همگي بكمك حسگرهايي كه محصول فناوري نانو و مهندسي دقيق precision engineering مي‌باشند، انجام مي‌گردد. در علوم پرورش دام، طيور و آبزيان نيز پيشرفت‌هاي چشمگيري حاصل شده‌است. بخش اعظم اين كاربردها، مربوط به واكسن‌ها و داروهاي نسل جديد براي پيش‌گيري و درمان بيماري‌هاي دامي مي‌باشد. بكمك نانوذرات هوشمند مي‌توان داروها و نيز مواد غذايي يا تنظيمي مورد نياز دام را با دقت بالايي، فقط به بافت‌ها و اندام‌هاي مورد نظر هدايت نموده و بدون اينكه سلول‌ها و بافت‌هاي ديگر از اثرات سوء آنها متاثر شوند، فقط بافت‌هاي هدف را در معرض اين مواد قرار مي‌دهند انتقال هوشمند.
اين فرآورده‌ها تحول زيادي را در افزايش كارايي و نوع بهره‌برداري از اكوسيستم‌ها و واحدهاي كشاورزي ايجاد نموده و باعث تعديل در هزينه‌هاي تمام شدة محصولات كشاورزي خواهند شد. در چنين بازاري، تنها كشورهايي قادر به رقابت و ارائة محصول خواهند بود كه بتوانند محصولات فناوري نانو را براي بكارگيري در سيستم توليدات كشاورزي خود، به قيمت مناسب فراهم نمايند. در غير اينصورت بدلايل ناشي از بازار رقابتي، امكان صادرات محصولات كشاورزي فراهم نبوده و حتي توليدات داخلي نيز تحت الشعاع قيمت‌هاي جهاني قرار خواهند گرفتkuzma, 2006
در سالهاي اخير، فناوري زيستي و فناوري اطلاعات در حال همگرايي به سمت فناوري نانو بوده و در نهايت با همگرايي اين سه فناوري، مرحلة توسعة سريع نوآوري‌هاي مهم و تاثيرگذار از جمله در بخش كشاورزي شروع خواهد شد. در اين مرحله شاهد حضور محصولات دستورزي شدة اتمي خواهيم بود. در سال 1380، اولين حركت منسجم در زمينة توسعة فناوري نانو در شاخه‌هاي علوم كشاورزي، توسط وزارت جهاد كشاورزي و با تشكيل كميتة فناوري نانو در سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي اين وزارتخانه شروع گرديد. با تشكيل اين كميته، تمام فعاليت‌هاي پژوهشي مرتبط با توسعة فناوري نانو در كشاورزي از تمام موسسات تحقيقاتي سازمان و نيز معاونت‌هاي اجرايي وزارت جهاد كشاورزي در اين كميته متمركز گرديد و تمام تلاش‌ها در جهت تعيين "اولويت‌هاي راهبردي اين فناوري" در رستة كشاورزي بكار گرفته شد. به همين منظور، تدوين و اجراي برنامه‌هاي ترويجي و نيز آموزش نيروي انساني، انجام پروژه‌هاي تحقيقاتي، بسترسازي آزمايشگاه‌ها و تجهيزات لازم براي گسترش فناوري نانو در كشاورزي در دستور كار قرار گرفت. در تمام برنامه‌هاي مرتبط با توسعة فناوري نانو در كشاورزي، تلاش بعمل آمده است تا اعتبارات مالي تخصيص يافته به اين برنامه‌ها، فقط در راستاي اهداف فوق الذكر صرف شود.
كشور آمريكا بيشترين سرمايه‌گذاري را در تحقيق و توسعة فناوري نانو انجام مي‌دهد. در سال 2006 ميلادي، موسسة ملي فناوري نانو National Nanotechnology Initiative-NNI در آمريكا، حدود 7/3 ميليارد دلار در اين زمينه سرمايه‌گذاري كرده است. در سال 2006 ميلادي از كل پروژه‌هاي تحقيقاتي مرتبط با فناوري نانو در زمينة غذا و كشاورزي در آمريكا، 55 درصد مربوط به پروژه‌هاي كاربردي، 28 درصد توسعه‌اي و 17 درصد پايه‌اي بوده‌اند Kuzma and VerHage, 2006. اتحادية اروپا و ژاپن بترتيب با 2/1 و 75/0 ميليارد دلار سرمايه‌گذاري، در مقام‌هاي بعدي قرار دارند
در سال 2005 ميلادي بازار جهاني فروش محصولات حاصل از فناوري نانو، معادل 30 ميليارد دلار بوده‌است. بر اسـاس پيش‌بيني‌هاي انجام‌شده، بازار جهاني نانوغذا از 6/2 ميليارد دلار در سال 2004، به 4/20 ميليارد دلار در سال 2010 ميلادي رسيد Kaiser, 2006. قارة آسيا بدليل انباشت بيش از 50 درصد جمعيت جهان، تا سال 2010 ميلادي بيشترين بازار مصرف نانوغذا را بخود اختصاص داده و كشور چين نيز بيشترين سهم از بازار فروش نانوغذا را در اختيار خواهدگرفت. كشور استراليا نيز با سرمايه گذاري حدود 53 ميليون دلاري در سالهاي 2002 و 2003 در فناوري نانو، سعي دارد تا سهم مناسبـي از بـازار جهاني فروش محصولات فناوري نانو بويژه در بازار آسيا را در اختيار بگيرد Warris, 2004.
در حال حاضر بيش از 400 شركت در زمينة تحقيق و توسعة فناوري نانو در سطح جهان فعاليت مي‌نمايند كه پيش‌بيني ميشود تعداد آنها تا 10 سال آينده، به بيش از 1000 عدد برسد. بر همين اساس پيش‌بيني مي‌گردد كه بازار محصولات فناوري نانو از 6/7 ميليارد دلار در سال 2003، به يك تريليارد دلار در سالهاي 2011 تا 2015 با حدود هشت ميليون نفر فرصت شغلي برسد
نتيجه گيري و بحث
بطور كلي كشاورزي دقيق يك نوع نگرش جديد در مديريت مزرعه است، امروزه با استفاده از نانوسنسورها مشخص مي شود كه هر قسمت كوچك از مزرعه به چه ميزان عناصر غذائي و سم نيازدارد و بدين وسيله از آلودگي محيط زيست جلوگيري‌كرده، سلامت محصولات و افزايش بازده اقتصادي راممكن مي سازد. نانو سنسور ها مي توانند با كنترل دقيق وگزارشدهي به موقع نياز هاي گياهان به مركز پردازش اطلاعات سيستم را در نگهداري محصولات ياري نمايد.
ايجاد گلخانه‌هاي كم‌هزينه‌تر با هدف صرفه‌جويي در مصرف انرژي ودوام بيشتر در برابر رطوبت ساختارهاي نانويي مي توانند گلخانه هايي در حجم كم اما انبوه پديد آورند كه تقريباً با اندازه اي برابر 10 درصد كل مزارع زير كشت درحال حاضر، مي توانند جمعيت كنوني جهان را تغذيه نمايند، در اين صورت ميليون ها هكتار از زمين هاي كشاورزي به محيط هاي طبيعي براي سكونت حيوانات در سراسر جهان بازگردانده مي شوند.
سيستم هاي كشاورزي دقيق با وجود اينكه محدود به كشورهاي توسعه يافته شده است اما در كشورهاي در حال توسعه مانند ايران، نيز در سالهاي اخير مورد بحث و بررسي قرار گرفته است و حتي تحقيقات جامعي نيز در حال اجراست. هدف اساس اين فن‌آوري، تحقق كشاورزي پايدار است كه در قالب كاهش استفاده، از نهادهايي چون كودهاي شيميايي و در نتيجه كاهش آلودگي هاي زيست محيطي به ويژه آلودگي هاي آبهاي زير زميني قابل دستيابي است. از طرفي غير يك نواختي پارامترهاي مهم خاك و گياه در داخل يك مزرعه نيز اين فن‌آوري را بيش از بيش مورد توجه قرار داده است. سيستم هاي سنجش از راه دور، GIS،DGPS، VRT به كمك اين فن‌آوري آمده اند تا بتوان با حداقل خطا، مطابق نياز در مناسب ترين زمان و مكان، نهادها را به درستي اعمال كرد. اما موانع و مشكلاتي هم پيش رو بوده است كه هزينه هاي بالا، انتقال فن‌آوري و دانش فني مورد نياز به كشاورزان، توجيه اقتصادي و سودآوري، امكانات و تجهيزات ماهواره اي از جمله اين موانع بوده اند. با تركيبي مناسب از سيستم هاي سنجش از راه دور و سيستم مكان يابي جهاني و نيز كاربرد حسگرهايي كه بتوانند با حداكثر دقت پارامترهاي خاك را اندازه‌گيري نمايند مي توان عوامل محدود كننده اين فن‌آوري را به حداقل رسانده و در كشورهاي در حال توسعه اي چون ايران شاهد تحقق اين فن‌آوري بود. از طرفي تجربه كشورهاي مختلف نشان داده است كه رسيدن به اين فن‌آوري يك فرايند وقت گير و گام به گام است كه با مطالعات و آزمايشها و انجام پروژه هاي كاربردي و مفصل قابل حصول است. بنابراين اولين قدم در بحث كشاورزي دقيق براي كشورمان، شناسايي توانايي ها و قابليت هاي بالقوه اي است كه مي تواند بسياري از محدوديت ها را از سر راه برداشته و در نتيجه باعث محلي شدن اين فن‌آوري گردد. از طرفي بررسي و مطالعه دقيق تغيير پذيري مكاني و زماني ويژگيهاي مهم خاك و گياه از جمله عناصر غذايي، بافت خاك، رطوبت، عملكرد محصول، فشردگي و ساير عوامل نيز در مرحله اول به عنوان تجربه كشورهاي صاحب اين فن‌آوري ضروري به نظر مي رسد.
در نتيجه مي توان طي مراحل شناسايي و تشخيص سطح تغيير پذيري مزارع ايران، مديريت تغييرات و ارزيابي عملي فن‌آوري مذكور را براي محصولات محوري كشاورزي در ايران متصور بود. علي رغم اينكه در نگاه اول كاربرد كشاورزي دقيق مديريت پيچيده اي را مي طلبد و از طرفي توجيه اقتصادي چنين سيستمي با ترديد هايي مواجه است امّا بنظر مي رسد با چالشهاي موجود در جهان امروز، نسلهاي آينده ناگزير به روي آوردن، به چنين شيوه هايي خواهندبود. هرچند كه در حال حاضر نيز اين نوع سيستم مديريت مزرعه دركشورهاي پيشرفته بويژه امريكا در حال تبديل به سيستم رايج كشاورزي مي باشد، سهولت دسترسي به ابزارها و تكنولوژي پيشرفته در اين كشورها و همچنين سطح وسيع اغلب مزارع، از ديگر عوامل روي آوردن اين كشورها به اين نوع سيستم كشاورزي است
منابع
نيكبخت، ع، م. 1384. كشاورزي دقيق، چالش ها و دورنماي آن در ايران. جله سازمان نظام مهندسي كشاورزي و منابع طبيعي ايران، 310، صفحه 34-41
ستاري نجف آبادي، م. مينايي، س. شريف نسب، ه، صفري، م. ستاري نجف آبادي، ف. 1398. فيلمهاي نانويي، راهكاري نوين در جهت حفظ و بهبود كيفيت نان حجيم. پنجمين همايش ملي ايده هاي نو در كشاورزي. دانشگاه آزاد اسلامي واحد خوراسگان، 27 و 28 بهمن89.
