آکومولاتور (آکامالاتور) Accumul class="thewords"ator که به آن مخزن نیتروژن یا کپسول نیتروژن (کپسول ازت) نیز گفته می شود یک قطعه مکانیکی هیدرولیکی - پنوماتیکی می باشد که در آن در سیستم های هیدرولیک پر فشار استفاده می شود. هدف اصلی در بکارگیری آکومولاتور جلوگیری از بالا رفتن فشار بیش از حد مجاز در سیستم های هیدرولیک که سبب ترکیدگی لوله ها و اجزای هیدرولیک می باشد است، با این وجود از آکومولاتور ها برای کاربری های مختلف و حتی بعنوان بوستر ترمز نیز می توان استفاده نمود. آکومولاتور ها توسط گاز نیتروژن یا ازوت (ازت) شارژ می شوند و به همین دلیل به آکومولاتور کپسول ازت نیز گفته می شود.
انواع و شکل های مختلفی از آکومولاتور ها وجود دارند که در تمامی آنها محفظه آکومولاتور به روشی به دو بخش مجزا بدون تعامل محتویات تقسیم می شود که در یک سمت روغن هیدرولیک با قابلیت تراکم پذیری صفر و در طرف دیگر گاز ازوت یا N2 که قابلیت تراکم پذیری دارد قرار می گیرند. با قرار گرفتن آکومولاتور در سیستم هیدرولیک با بالا رفتن فشار بیش از حد در سیستم سطح جدا کننده روغن هیدرولیک و گاز نیتروژن به سبب قابلیت تراکم پذیری گاز نیتروژن بیشتر به سمت گاز و انقباض آن میل کرده و از ایجاد شک در سیستم هیدرولیک جلوگیری به عمل می آورد و به نوعی آکومولاتور نقش بالانسر و مادراتور را در سیستم های هیدرولیکی ایفا می کند.
انواع و طراحی های مختلفی برای کپسول ازت وجود دارند که دو نوع پر کاربرد آن آکومولاتور های تیوپی Tube accumul class="thewords"ator و آکومولاتور های دیافراگمی Diaphragm accumul class="thewords"ator هستند. هر یک از این دو نوع کپسول ازت برای کاربری در سیستم های هیدرولیک ویژه ای پیشنهاد می شوند و کاربرد مشابه و یک تفاوت بزرگ دارند. آکومولاتور های دیافراگمی پس از آسیب دیافراگم و یا زمانیکی در اثر اعمال تنش های فشاری بالا دیافراگم خاصیت ارتجاعی خود را از دست می دهد قابل تعمیر نیستند و بصورت کامل نیاز به تعویض پیدا می کنند. این در حالی است که آکومولاتور های تیوپی در داخل محفظه کپسول ازت از یک قطعه لاستیکی شکل با قابلیت ارتجاعی که به آن تیوپ آکومولاتور گفته می شود استفاده می کنند. این تیوپ در صورت آسیب و پارگی قابلیت تعویض دارد و از این رو خدمات تعمیرات آکومولاتور اغلب برای آکومولاتور های تیوپی قابل اجزا می باشد حال آنکه شارژ آکومولاتور با گاز ازت یا نیتروژن برای هر دو نوع آکومولاتور (آکامالاتور) صورت می پذیرد.
در سیستم های هیدرولیکی بر اثر حرکت قطعات و اجزای هیدرولیک مانند حرکت ایمپلر ها و پروانه های پمپ هیدرولیک، سایش سطحی پیستون و رینگ در داخل بوش پمپ های پیستونی و ... اغلب آلودگی هایی به شکل پلیسه های فلزی در روغن هیدرولیک پدیدار می شود. هر چند وظیفه فیلتر هیدرولیک عملا جذب و حذف پلیسه ها می باشد اما فیلتر ها نیز دارای طول عمر کای مشخصی بوده و در صورت استفاده از فیلتر هیدرولیک با برند های متفرقه امکان افزایش درصد پلیسه های فلزی در سیستم هیدرولیک که از دلایل اصلی آسیب به آکومولاتور ها هستند بالا می رود. با توجه به اینکه کپسول ازت و آکومولاتور عملا در فشار های بالایی تحت تنش های شدید کار می کنند تاثیر وجود پلیسه ها در فشار های بالا بر پوسته آکومولاتور دیافراگمی بالاخص و حتی بر تیوپ لاستیکی کپسول ازوت از نوع تیوپی قابل توجه خواهد بود. بالا رفتن دمای جریان هیدرولیک تحت فشار های نا مناسب، ایجاد ضربه در سیستم تحت بارگذاری نا مناسب نیز دو مورد دیگر از دلایل از بین رفتن و کاهش عمر آکومولاتور ها محسوب می شوند.
همانطور که پیشتر نیز گفته شد کاربری آکومولاتور در سیستم هیدرولیک تنها به جلوگیری از ضربه ها ختم نمی شود. از کپسول ازت یا آکومولاتور در جرثقیل ها و تاور کرین ها برای پایین آوردن آرام بار استفاده می شود که در صورتیکه شارژ آکومولاتور کم باشد ارتفاع لیفتینگ تاور کرین ها نیز عملا کم می شود. در دستگاه های پرس، دایکست، تزریق پلاستیکی و در گیوتین های صنعتی نیز از انواع کپسول ازت با تکیه بر اصل تراکم پذیری سیالات در فاز گازی و عدم تراکم پذیری سیالات در فاز مایع استفاده بسیاری می شود.
آکومولاتور ها با برند های مختلفی در ایران موجود می باشد که در زمینه تولید آکومولاتور های دیافراگمی برند اولائر OLAER فرانسه و در زمینه تولید آکومولاتور های تیوپی برند هایی مانند هایداک HYDAC و پارکر PARKER فعالین بسیار گسترده ای دارند. جنس بدنه فلزی کپسول ازت یکی دیگر از فاکتور های کیفی آکومولاتور محسوب می شود که می بایست در برابر تنش های فشاری بالاخص در مورد آکومولاتور های دیافراگمی که در وسط برای اتصال دیافراکم دارای جوش می باشند از اهمیت ویژه ای برخوردار است.